هوش مصنوعی در کلاس درس دیگر یک ابزار آینده‌نگر نیست، بلکه واقعیت امروز است. اما سوال مهم این است: آیا هوش مصنوعی به ما کمک می‌کند بهتر بیاموزیم یا فقط تکالیف را آسان‌تر می‌کند؟ این مقاله نشان می‌دهد که طراحی هوشمندانه تعامل با هوش مصنوعی می‌تواند مهارت‌های تفکر و سلامت روان را تقویت کند.
به گزارش خط سلامت هوش مصنوعی (AI) به سرعت در حال تغییر نحوه یادگیری و توسعه مهارت‌ها و دانش ماست. با پیشرفت AI، روزبه‌روز تعداد بیشتری از دانشجویان در آموزش عالی از ابزارهایی مانند ChatGPT برای کمک در انجام تکالیف خود استفاده می‌کنند. اما دانشجویان و هوش مصنوعی چگونه در انجام وظایف دانشگاهی همکاری می‌کنند؟ چه الگوها و دینامیک‌هایی یادگیری را شکل می‌دهند؟
پژوهشگران اخیراً پرسیده‌اند: آیا ChatGPT یادگیری دانشجویان را بهبود می‌بخشد؟ آنها یک فراتحلیل از ۶۹ مطالعه منتشر شده بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ انجام دادند. نتیجه کلی نشان داد که ChatGPT عملکرد دانشگاهی، حالات عاطفی و تمایل به تفکر سطح بالاتر را افزایش می‌دهد و در عین حال تلاش ذهنی دانشجویان را کاهش می‌دهد. با این حال، آنها چندین نقص در این فراتحلیل شناسایی کردند.
اول، مداخلات مختلف به اشتباه ترکیب شده بودند (مثلاً مطالعه‌ای که ChatGPT را برای حفظ اصطلاحات پزشکی، بازخورد نوشتاری و کمک در نوشتن مقاله بدون محدودیت استفاده کرده بود، به طور مساوی در نظر گرفته شد). دوم، گروه‌های کنترل بسیار متنوع بودند و کاربران ChatGPT با گروه‌هایی که کمک نمی‌گرفتند، آموزش انسانی می‌دیدند یا حتی بازی‌های ویدیویی انجام می‌دادند، مقایسه شدند. سوم، اکثر مطالعات یادگیری واقعی را اندازه‌گیری نکردند و به جای آن از عملکرد مشارکتی در حین استفاده از ChatGPT، خودگزارشگری غیرقابل اعتماد یا آزمون‌های داده شده در طول مداخلات استفاده کردند. مهم‌تر اینکه، مطالعات یادگیری بلندمدت یا حفظ دانش پس از حذف کمک ChatGPT را ارزیابی نکردند.
یافته کاهش تلاش ذهنی در فراتحلیل نیز نگران‌کننده است. آیا ممکن است نمرات بالاتر با کاهش تعامل شناختی همراه باشد؟ آنها هشدار می‌دهد که اگرچه AI فرصت‌هایی برای یادگیری شخصی‌سازی شده از طریق ارائه محتوا و افزایش دسترسی فراهم می‌کند، وابستگی بیش از حد به AI ممکن است مهارت‌های تفکر انتقادی دانشجویان را از طریق کاهش تلاش شناختی تضعیف کند.
تفکر، نوشتن و یادگیری
فعالیت‌های تفکر و نوشتن که به شدت با هم مرتبط هستند، اساس توسعه دانش و مهارت‌های دانشجویان را تشکیل می‌دهند و زیربنای آموزش و بسیاری از فعالیت‌های کلاس، تکالیف خانگی و ارزیابی‌ها هستند. Luther و همکاران دینامیک تعامل دانشجو با AI را در یک تکلیف نوشتاری تحلیل کردند تا نشان دهند دانشجویان واقعاً چگونه از ChatGPT استفاده می‌کنند. نکته حیاتی، الگوهای وابستگی دانشجویان و سطحی بودن تعامل با خروجی‌های AI در هنگام «تفکر و نوشتن» بود.
در این مطالعه، ۱۳۵ شرکت‌کننده یک مقاله ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ کلمه‌ای درباره ممنوعیت مصرف الکل در فضاهای عمومی نوشتند و به ریسک‌های مصرف الکل پرداختند. در طول انجام تکلیف، دانشجویان می‌توانستند با ChatGPT همکاری کنند و ۴۰ دقیقه برای نوشتن مقاله زمان داشتند. سپس شرکت‌کنندگان پرسشنامه‌ای درباره تجربه استفاده از ChatGPT و تمایل فناوری خود تکمیل کردند. برخی دانشجویان نیز در مصاحبه‌های بازنگرانه شرکت کردند. تمام فعالیت‌های صفحه نمایش با نرم‌افزار Camtasia 9 ضبط شد، از جمله تمام درخواست‌ها به ChatGPT، پاسخ‌های آن و متن نهایی تولید شده توسط دانشجویان.
تحلیل درخواست‌های ۱۳۱ دانشجوی استفاده‌کننده از ChatGPT نشان داد:
تعداد درخواست‌ها از ۰ تا ۲۵ متغیر بود (۴ دانشجو اصلاً از ChatGPT استفاده نکردند).
اکثر درخواست‌ها (۹۵.۴٪) مرتبط با محتوا و اطلاعات بودند، یعنی دانشجویان عمدتاً از ChatGPT به عنوان منبع اطلاعات استفاده می‌کردند.
۴۰.۵٪ درخواست‌ها شامل تقاضا برای متن کامل بودند، که با رفتار کپی و پیست بیشتر مرتبط بود.
دانشجویانی که تمایل بیشتری به فناوری داشتند، بیشتر متن کامل یا بخش‌های جداگانه را درخواست می‌کردند و هنگام مکالمه با ChatGPT از زبان انسان‌نما استفاده می‌کردند.
دانشجویان ChatGPT را از نظر شایستگی بالاتر از دوستی و مهربانی ارزیابی کردند و اعتماد شناختی بالاتری نسبت به اعتماد عاطفی داشتند. آنها به عملکرد قابل اعتماد و دقیق ChatGPT اعتماد داشتند، اما آن را به عنوان یک همکار گرم و مهربان ارزیابی نمی‌کردند.
پیامدها برای معلمان
سناریوی مطالعه Luther و همکاران، سناریوهای رایج استفاده از ابزارهای کمکی در آموزش عالی را منعکس می‌کند. نکته اصلی در عصر AI نسل جدید، ماهیت ابزارهای در دسترس دانشجویان است. در مطالعه Luther، نحوه برخورد دانشجویان با خروجی AI با آشنایی، تمایل و اعتماد آنها به فناوری مرتبط بود. متأسفانه، افزایش آشنایی و اعتماد به شایستگی ChatGPT، دانشجویان را از وابستگی بیش از حد و رفتار کپی و پیست محافظت نمی‌کند.
به عنوان یک مدل زبانی پیش‌آموزش دیده، خروجی‌های ChatGPT نیازمند صحت‌سنجی از منابع دیگر هستند و نباید بدون بررسی پذیرفته شوند. دانشجویان باید شکاکیت علمی خود را حفظ کنند و پاسخ‌های AI را از طریق پرسشگری و روش‌های بازبینی ارزیابی کنند.
با طراحی درست فعالیت‌ها، ChatGPT می‌تواند به عنوان همکار تفکری عمل کند و همزمان هم کارهای تکلیف را پشتیبانی کرده و هم مهارت‌های تفکر انتقادی را تقویت کند. تبدیل دانشجویان از استفاده ابزاری به رویکرد انتقادی و تعاملی، یک تغییر اساسی است که معلمان و سیاست‌گذاران آموزشی باید فعالانه تسهیل کنند.
در یک مطالعه دیگر توسط Zhang و همکاران (۲۰۲۵)، گروه‌های پنج نفره داشتند که فقط یک نفر به ChatGPT دسترسی داشت. این دانشجویان به بررسی و پرسشگری فعال پیشنهادهای AI پرداختند. فشار اجتماعی باعث شد که شخص مسئول، پاسخ‌ها را پیش از به اشتراک گذاشتن با تیم بررسی کند، و این تجربه نشان داد که AI می‌تواند توانایی فکری انسان را افزایش دهد، نه جایگزین آن شود.
در نهایت، طراحی کاربردی و آموزشی ابزارهای AI، کلید استفاده مؤثر از آنها برای تقویت یادگیری، دانش و مهارت‌های تفکر انتقادی است.
هوش مصنوعی و سلامت روان:
۱. اثر AI بر فشار روانی و اضطراب دانشجویان
مطالعات نشان می‌دهند که استفاده گسترده و بدون کنترل از ChatGPT ممکن است فشار روانی را کاهش دهد، زیرا دانشجویان می‌توانند سریع‌تر به اطلاعات دسترسی پیدا کنند و تکالیف خود را انجام دهند. با این حال، وابستگی زیاد به AI می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس شناختی و احساس ناتوانی در حل مسائل به صورت مستقل شود که خود محرک اضطراب و استرس بلندمدت است.
به عبارت دیگر، اگر دانشجویان نتوانند بین استفاده از AI و فعالیت ذهنی خود تعادل ایجاد کنند، ممکن است مهارت‌های مقابله‌ای روانی و تحمل استرس کاهش یابد. کسانی که به AI وابسته می‌شوند، ممکن است هنگام مواجهه با چالش‌های بدون دسترسی به AI دچار اضطراب عملکردی شوند.
۲. کاهش تلاش شناختی و اثرات بر سلامت روان
فراتحلیل‌ها نشان دادند که استفاده از ChatGPT می‌تواند تلاش ذهنی دانشجویان را کاهش دهد. این کاهش تلاش، در سطح روانی می‌تواند باعث احساس بی‌کارآمدی و کاهش رضایت از یادگیری شود. تلاش فعال برای تفکر و تحلیل، علاوه بر یادگیری، به سلامت روان نیز کمک می‌کند؛ زیرا فعالیت‌های شناختی و چالش‌برانگیز با تقویت مهارت‌های حل مسئله، خودکارآمدی و حس کنترل شخصی را افزایش می‌دهند.
۳. اعتماد بیش از حد به AI و پیامدهای روانی
اعتماد بالای دانشجویان به شایستگی ChatGPT و استفاده مکرر از آن برای دریافت پاسخ‌های آماده می‌تواند باعث ایجاد وابستگی ذهنی شود. چنین وابستگی‌ای ممکن است حس مسئولیت‌پذیری و خودکنترلی را کاهش دهد و در بلندمدت با کاهش انگیزه داخلی و افزایش احساس بی‌قدرتی در تصمیم‌گیری همراه باشد.
۴. اثرات مثبت تعامل فعال با AI
مطالعاتی که از تعامل فعال و پرسشگری AI استفاده کردند، نشان دادند که وقتی دانشجویان به بررسی، تصحیح و تحلیل پاسخ‌های AI می‌پردازند، نه تنها مهارت‌های تفکر انتقادی آنها افزایش می‌یابد، بلکه سلامت روانی بهتری تجربه می‌کنند. این تعامل باعث افزایش اعتماد به نفس، کنترل بر فرآیند یادگیری و کاهش اضطراب مرتبط با انجام تکالیف می‌شود.
۵. پیامدهای روانی بلندمدت
استفاده منفعل از AI ممکن است منجر به کاهش مهارت‌های شناختی و تفکر انتقادی شود، که به‌طور غیرمستقیم سلامت روانی دانشجویان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
استفاده فعال و پرسشگری AI می‌تواند به عنوان ابزاری برای تقویت خودکارآمدی، کاهش اضطراب و افزایش رضایت از یادگیری عمل کند.
طراحی فعالیت‌های آموزشی با AI باید به گونه‌ای باشد که توازن بین کمک فناوری و تفکر مستقل حفظ شود تا اثرات منفی روانی به حداقل برسد.
در کل، از منظر سلامت روان، AI یک ابزار دو لبه است: می‌تواند هم موجب کاهش استرس و بار روانی شود و هم باعث وابستگی ذهنی و کاهش تلاش شناختی، بسته به نحوه استفاده و طراحی فعالیت‌ها.
برای ورود به صفحه اینستاگرام کلیک کنید.
تمام مطالب سایت اختصاصی و توسط تحریریه خط سلامت تولید شده است، استفاده با ذکر منبع و لینک دهی بلامانع است
