خودکشی نه‌تنها بحران فردی بلکه یک چالش جدی برای سلامت روان جامعه است. توجه به نشانه‌های ظریف مانند بهبود ناگهانی، سخاوتمندی غیرمعمول یا علاقه ناگهانی به برنامه‌ریزی مرگ می‌تواند از وقوع فاجعه جلوگیری کند و نشان می‌دهد پیشگیری، همیشه به زمان واکنش سریع بستگی دارد.
نیت‌های خودکشی همیشه آشکار نیستند
به گزارش خط سلامت بسیاری از کسانی که با خودکشی غیرمنتظره کسی روبه‌رو می‌شوند، دچار سردرگمی و سرزنش خود می‌شوند. ماه سپتامبر به‌عنوان ماه آگاهی درباره پیشگیری از خودکشی یادآوری می‌کند که نشانه‌های هشدار همیشه پررنگ و مشخص نیستند. همه می‌دانند فردی که افسرده و ناامید است، از مرگ صحبت می‌کند و حتی بیماری جدی خود مانند دیابت نوع یک را نادیده می‌گیرد، در واقع پیام هشدار خودکشی می‌دهد.
تفاوت عوامل خطر و نشانه‌های هشدار
نشانه‌های هشدار همان عوامل خطر نیستند. عوامل خطر شرایطی هستند که احتمال خودکشی را بیشتر می‌کنند: مستعد افسردگی بودن، ضعف در کنترل تکانه‌ها، سابقه اقدام قبلی، زن بودن (زنان بیشتر اقدام می‌کنند اما مردان بیشتر موفق می‌شوند)، سابقه خانوادگی، و مصرف مواد.
نشانه‌های هشدار، اما، تغییرات رفتاری یا نشانه‌هایی هستند که نشان می‌دهند فرد به سمت اقدام عملی نزدیک شده است.
«اسکرِت» (۲۰۱۲) به‌خوبی این پارادوکس را توضیح می‌دهد: بسیاری از افراد هرگز آنچه حس می‌کنند یا برنامه‌ریزی کرده‌اند را بروز نمی‌دهند. کسانی که بیشترین تمایل به خودکشی را دارند، می‌دانند که باید نقشه خود را پنهان کنند تا موفق شوند. بنابراین، کسانی که بیشترین نیاز به کمک دارند، معمولاً سخت‌ترین افراد برای نجات هستند.
۳ نشانه ساده اما نادیده گرفته شده
۱. بهبود ناگهانی پس از دوره‌ای از افسردگی یا بحران
اگر کسی که مدتی افسرده بوده ناگهان «به شکل معجزه‌آسا» حالش خوب شود، ممکن است دلیلش این باشد که تصمیم گرفته زندگی خود را پایان دهد و همین تصمیم باعث آرامش ظاهری او شده است. این آرامش گاهی به اشتباه به‌عنوان نشانه بهبود تلقی می‌شود.
۲. بخشیدن اموال یا دارایی‌های ارزشمند
اگر فردی شروع به بخشیدن پول یا وسایل مهمش کند باید جدی گرفته شود. بسیاری از اطرافیان پس از وقوع خودکشی متوجه می‌شوند که فرد قبل از آن در حال بخشش‌های غیرعادی بوده است.
در مورد سالمندان این موضوع حساس‌تر است. گرچه اهدا یا بخشش در این سنین طبیعی است، اما اگر به‌طور ناگهانی و متمرکز رخ دهد، به‌ویژه در مردان سالمند که ریسک بالایی دارند، باید به‌عنوان هشدار در نظر گرفته شود.
۳. علاقه ناگهانی به برنامه‌ریزی‌های مربوط به مرگ
توجه غیرمعمول به وصیت‌نامه، بیمه عمر یا برنامه‌ریزی مراسم خاکسپاری می‌تواند نشانه‌ای باشد که فرد قصد دارد مقدمات پس از مرگش را برای بازماندگان تسهیل کند. این رفتارها اگر بی‌موقع یا خارج از شرایط معمول اتفاق بیفتد، نباید ساده گرفته شوند.
چرا باید دقت کنیم
آگاهی از عوامل خطر اهمیت دارد، اما کافی نیست. تغییرات رفتاری غیرعادی، به‌ویژه پس از یک بحران روانی یا بیماری جدی، باید جدی گرفته شوند. حتی اگر هشدار اشتباه باشد، ارزش اقدام را دارد، چون کسی در آینده نخواهد پرسید: «چه چیزی را از دست دادم؟»
از منظر سلامت روان، این مطلب تحلیل روانشناختی قابل توجهی دارد:
۱. آشکار نبودن نیت خودکشی و پیچیدگی رفتار انسانی
یکی از مهم‌ترین پیام‌ها این است که افرادی که قصد خودکشی دارند، اغلب تلاش می‌کنند احساسات و برنامه‌های خود را پنهان کنند. این رفتار پیچیده از منظر روانشناسی قابل فهم است: فرد ممکن است همزمان با تجربه رنج شدید، نیاز به تعلق و ارتباط با دیگران داشته باشد و به همین دلیل نشانه‌های واقعی خودکشی را مخفی می‌کند. این حالت می‌تواند فشار روانی شدید ایجاد کرده و برای اطرافیان گیج‌کننده باشد.
۲. نشانه‌های رفتاری غیرمعمول به‌عنوان شاخص‌های هشدار
بهبود ناگهانی پس از افسردگی: روانشناسان بر این باورند که این تغییر ظاهری ممکن است نشانه «تصمیم قطعی» برای پایان دادن به رنج باشد، نه لزوماً بازگشت واقعی به سلامت روانی. این موضوع نشان می‌دهد که رفتار سطحی و ظاهری فرد می‌تواند با وضعیت درونی او تفاوت زیادی داشته باشد.
بخشش اموال یا دارایی‌ها: تمایل به بخشیدن دارایی‌ها می‌تواند بیانگر برنامه‌ریزی روانی برای پایان زندگی و کاهش اضطراب از آینده بازماندگان باشد. این نشانه، به ویژه در سالمندان، از منظر روانشناسی هشداردهنده است.
علاقه به وصیت و برنامه‌ریزی مرگ: این رفتار نیز می‌تواند بیانگر تلاش برای کنترل شرایط و کاهش تنش روانی مرتبط با فکر به مرگ باشد.
۳. عوامل خطر و پیشگیری
شناخت عوامل خطر (افسردگی، سابقه اقدام، سو مصرف مواد، سابقه خانوادگی خودکشی) برای روانشناسان اهمیت دارد، اما مهم‌تر، توجه به تغییرات رفتاری غیرعادی است. ترکیب عوامل خطر و نشانه‌های رفتاری غیرمعمول، معمولاً شاخص بسیار قوی از تهدید سلامت روان است و نیازمند مداخله فوری روانشناختی است.
۴. پیامدهای روانی برای اطرافیان
مواجهه با خودکشی غیرمنتظره می‌تواند اضطراب، افسردگی و احساس گناه برای بازماندگان ایجاد کند. روانشناسان تاکید دارند که آموزش شناخت نشانه‌های هشدار، مهارت‌های گفت‌وگو و حمایت اجتماعی می‌تواند به کاهش اثرات روانی و پیشگیری از خودکشی کمک کند.
۵. اهمیت مداخله حرفه‌ای
از منظر سلامت روان، فردی که در معرض خطر است، باید با روانشناس یا روانپزشک ارزیابی و درمان شود. حتی کوچک‌ترین تغییر رفتاری می‌تواند زنگ هشدار باشد و باید جدی گرفته شود. همچنین حمایت از بازماندگان و آموزش خانواده‌ها درباره نشانه‌های پنهان، بخش مهمی از پیشگیری روانی است.
برای ورود به صفحه اینستاگرام کلیک کنید.تمام مطالب سایت اختصاصی و توسط تحریریه خط سلامت تولید شده است، استفاده با ذکر منبع و لینک دهی بلامانع است
