وقتی پای مدیریت استرس و بهبود سلامت روان به میان می‌آید، بسیاری از ما فراموش می‌کنیم که کیفیت خواب، نوع تغذیه و حتی میزان ارتباطات اجتماعی، نقش مهمی در آرامش ذهن و احساس رضایت از زندگی دارند. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که ایجاد تغییرات کوچک اما مداوم در سبک زندگی می‌تواند به طرز چشمگیری اضطراب را کاهش دهد و تمرکز ذهنی را تقویت کند.
به گزارش خط سلامت خیال‌پردازی ناسازگار یا Maladaptive Daydreaming یک رفتار وسواسی و طولانی‌مدت است که می‌تواند با ADHD، اوتیسم، افسردگی و اضطراب همراه باشد. در این مقاله علائم، علل، همپوشانی‌ها و اهمیت توجه بالینی به این اختلال بررسی شده است.
خیال‌پردازی برای بسیاری از ما بخشی طبیعی از زندگی است، اما وقتی این تخیلات ساعت‌ها طول می‌کشند و عملکرد روزمره را مختل می‌کنند، وارد حوزه‌ای به نام خیال‌پردازی ناسازگار (Maladaptive Daydreaming) می‌شویم. این وضعیت که هنوز به‌طور رسمی در DSM یا ICD ثبت نشده، می‌تواند با اختلالاتی مانند ADHD، اوتیسم، اضطراب و افسردگی همزمان باشد و بر سلامت روان تأثیر جدی بگذارد.
خیال‌پردازی ناسازگار چیست؟
خیال‌پردازی ناسازگار رفتاری است که فرد روزانه زمان زیادی را در تخیلات هدفمند و شدید می‌گذراند؛ تخیلاتی که باعث واکنش‌های احساسی و حرکتی شده و اغلب شامل شخصیت‌های خیالی و داستان‌های پیچیده‌اند.
این رفتار می‌تواند به شکل زیر خود را نشان دهد:
صرف حداقل یک ساعت در روز در دنیای تخیلات
حرکات یا حالات چهره هماهنگ با صحنه‌های ذهنی
استفاده از موسیقی برای تحریک تخیل
احساس وابستگی عاطفی به شخصیت‌های خیالی
علائم و ویژگی‌های رایج خیال‌پردازی ناسازگار
حرکات تکراری یا رفتارهای تکراری متمرکز بر بدن (BFRBs) مثل کندن مو یا پوست
بروز حالات چهره یا زبان بدن مطابق با داستان خیالی
استفاده مداوم از محرک‌های بیرونی (مانند موسیقی) برای عمیق‌تر شدن در تخیلات
احساس شرم یا ناامیدی پس از بازگشت به واقعیت
چرا خیال‌پردازی ناسازگار کمتر شناخته شده است؟
با وجود تحقیقات رو‌به‌رشد، این پدیده هنوز در DSM-5-TR یا ICD-10 به‌عنوان اختلال ثبت نشده است.
دلایل احتمالی ناشناخته ماندن:
ناآگاهی درمانگران از وجود MD
نبود زبان و چارچوب برای توضیح مشکل توسط بیماران
پنهان‌کردن رفتار به دلیل خجالت یا ترس از قضاوت
ارتباط خیال‌پردازی ناسازگار با نورودایورجنت‌ها
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که MD همپوشانی بالایی با برخی اختلالات عصبی و روانی دارد:
ADHD: حدود ۷۷٪ مبتلایان به MD، ADHD دارند.
اضطراب: ۷۲٪ از این افراد دچار اختلال اضطرابی هستند.
افسردگی: ۶۷٪ به اختلال افسردگی مبتلا هستند.
OCD و BFRBs: حدود ۵۴٪ با اختلالات وسواسی یا رفتارهای تکراری متمرکز بر بدن درگیرند.
اقدام به خودکشی: حدود ۲۸٪ حداقل یک‌بار اقدام به خودکشی داشته‌اند.
یافته‌های پژوهش‌های جدید (۲۰۲۵)
یک متاآنالیز گسترده شامل ۴۰ مطالعه و بیش از ۲۴ هزار شرکت‌کننده نشان داد که خیال‌پردازی ناسازگار با علائمی چون:
گسستگی ذهنی (Dissociation)
وسواس فکری-عملی
علائم اوتیسم
تجربه‌های آسیب‌زا
بی‌تنظیمی هیجانی
تنهایی و کاهش عزت نفس
استفاده بیش از حد از اینترنت
ارتباط معنادار دارد.
نقش جنسیت در MD و ADHD
پژوهش‌ها نشان می‌دهد ارتباط بین خیال‌پردازی ناسازگار و ADHD در زنان قوی‌تر از مردان است. این یافته با گرایش بیشتر زنان به پرسه‌زنی ذهنی، افسردگی، اضطراب و فعالیت بالاتر شبکه پیش‌فرض مغز همخوانی دارد.
چرا باید به خیال‌پردازی ناسازگار توجه بالینی داشت؟
این وضعیت به‌ندرت خودبه‌خود برطرف می‌شود.
باعث افت عملکرد تحصیلی، شغلی و روابط اجتماعی می‌شود.
می‌تواند منجر به مشکلات روانی جدی‌تر مانند افسردگی شدید یا اقدام به خودکشی شود.
جمع‌بندی و توصیه‌ها
خیال‌پردازی ناسازگار یک مسئله واقعی و قابل درمان است که نیازمند آگاهی عمومی و توجه درمانگران است. اگر علائم آن را در خود یا اطرافیان می‌بینید، مشاوره با یک روانشناس آشنا با MD می‌تواند نقطه شروع خوبی باشد.
برای ورود به صفحه اینستاگرام کلیک کنید.تمام مطالب سایت اختصاصی و توسط تحریریه خط سلامت تولید شده است، استفاده با ذکر منبع و لینک دهی بلامانع است
