وقتی سیگاری روشن نیست و دودی به چشم نمی‌رسد، بسیاری خیالشان راحت است؛ اما باقی‌مانده‌ی دود سیگار، موسوم به «دود دست‌سوم»، بی‌سر و صدا در گوشه‌های خانه می‌نشیند و ذهن و روان ما را درگیر می‌کند. از اضطراب پنهان والدین تا ناهماهنگی شناختی در افراد سیگاری، این دود نامرئی پیامدهایی دارد که کمتر کسی درباره‌اش می‌داند.
به گزارش خط سلامت دود دست‌سوم، یعنی باقی‌مانده دود سیگار که پس از خاموش شدن سیگار و از بین رفتن دود در فضا، همچنان روی سطوح و در گرد و غبار باقی می‌ماند، ممکن است به سلول‌های انسانی آسیب برساند. این موضوع در یک مطالعه‌ی جدید مشخص شده است.
محققان در این مطالعه از دو آزمون استاندارد آزمایشگاهی برای ارزیابی سمیت دود دست‌سوم استفاده کردند. نتایج نشان داد که ترکیبی موجود در باقی‌مانده‌ی دود سیگار به نام «نیتروزامین خاص دخانیات» به طور قابل توجهی به DNA سلول‌های انسانی آسیب می‌رساند.
این اولین مطالعه‌ای است که نشان می‌دهد دود دست‌سوم باعث جهش ژنتیکی شده و به DNA آسیب می‌زند؛ آسیبی که یکی از نخستین گام‌ها به سوی سرطان محسوب می‌شود.
دود دست سوم چیست؟
اگرچه اثرات مضر دود مستقیم سیگار برای سلامتی به خوبی شناخته شده است، اما به گفته محققان، مسئله قرار گرفتن در معرض دود دست سوم غالباً نادیده گرفته شده است.
دود دست سوم همان بویی است که روی لباس و موی کسی که تازه سیگار کشیده باقی می‌ماند یا بویی که در اتاق‌های هتل‌هایی که قبلاً محل اقامت افراد سیگاری بوده به مشام می‌رسد. این مواد شیمیایی مشتقاتی از نیکوتین هستند و در محیط‌های بسته باقی می‌مانند، در پرده‌ها، فرش‌ها و دیگر سطوح جذب می‌شوند.
با این حال، میزان خطرناک بودن این مواد برای انسان هنوز به طور کامل مشخص نشده است. گوندل گفت: هدف مطالعه این بود که بفهمیم برخی از ترکیبات موجود در دود دست‌سوم چقدر سمی و خطرناک‌اند و از چه مکانیسم‌هایی برای آسیب رساندن استفاده می‌کنند.
آزمایش‌ها چه نشان دادند؟
در این تحقیق، پژوهشگران نوارهایی از کاغذ را در اتاق‌های پر از دود سیگار قرار دادند. برخی از نمونه‌ها فقط به مدت ۲۰ دقیقه در معرض دود قرار گرفتند (که به آن "قرار گرفتن حاد" گفته شد). برخی دیگر تقریباً ۲۰۰ روز در اتاق‌های دارای تهویه قرار گرفتند تا شرایط "قرار گرفتن مزمن" در معرض دود را شبیه‌سازی کنند.
سپس محققان مواد شیمیایی را از روی این نوارهای کاغذی استخراج کرده و سلول‌ها را در معرض آن‌ها قرار دادند.
نتایج نشان داد نمونه‌های مزمن دارای غلظت بالاتری از باقی‌مانده‌ی دود دست‌سوم بودند و همین نمونه‌ها آسیب بیشتری به DNA وارد کردند.
گوندل گفت: اثر تجمعی دود دست‌سوم بسیار قابل‌توجه است. یافته‌ها نشان می‌دهد که این مواد ممکن است با گذشت زمان سمی‌تر شوند.
چرا خطرناک است؟
یکی از ویژگی‌های مهم دود دست سوم این است که باقی‌مانده‌های آن می‌توانند با ترکیبات موجود در هوا مانند ازون واکنش دهند و سموم جدیدی تولید کنند.
محققان گفتند، دشوار است بتوان گفت چه زمانی ورود به مکانی که قبلاً فردی در آن سیگار کشیده، ایمن است؛ زیرا انتشار این ترکیبات ممکن است مدت زیادی ادامه داشته باشد.
حتی تمیز کردن یک خانه یا خودرویی که در آن سیگار کشیده شده نیز لزوماً مشکل را حل نمی‌کند. محققان گفتند، افرادی را دیده‌اند که خودروی دست‌دومی خریده‌اند که ابتدا بویی نداشته، اما پس از چند روز شروع به بوی سیگار کرده است.
گوندل گفت: «حتی اگر دیوارها را رنگ کنید، بوی سیگار برای مدت کوتاهی پوشانده می‌شود، اما پس از آن، ترکیبات دوباره از داخل رنگ بیرون می‌زنند.»
به گفته پژوهشگران ما می‌توانیم نشانگرهایی از استعمال سیگار را حتی ماه‌ها و گاهی سال‌ها پس از ترک مکان توسط فرد سیگاری شناسایی کنیم.
تحقیقات آینده چه باید بکنند؟
محققان می‌گویند در مطالعات آینده باید اثرات نیتروزامین‌ها و سایر ترکیبات موجود در دود دست‌سوم را با بررسی نمونه‌های خون افراد مورد ارزیابی قرار داد.
این مطالعه در تاریخ ۱۳ ژوئن در مجله‌ی Mutagenesis منتشر شده و توسط برنامه‌ی تحقیقات بیماری‌های مرتبط با دخانیات تأمین مالی شده است؛ برنامه‌ای که توسط دانشگاه کالیفرنیا مدیریت و با مالیات‌های دریافتی از فروش سیگار در ایالت تأمین می‌شود.
بررسی پدیده دود دست سوم (Thirdhand Smoke) از دیدگاه روانشناسی، به ابعاد رفتاری، شناختی، احساسی و اجتماعی آن می‌پردازد. این مسئله فقط یک موضوع زیستی یا پزشکی نیست، بلکه دارای پیامدهای روانی و اجتماعی گسترده‌ای نیز هست.
در ادامه، چند زاویه‌ی روان‌شناختی مهم را بررسی می‌کنیم:
۱. ادراک خطر و رفتار سلامت
افراد بسیاری هنوز تفاوت بین دود دست‌اول، دود دست‌دوم و دود دست‌سوم را نمی‌دانند. از دید روانشناسی سلامت، اگر ادراک خطر پایین باشد، احتمال تغییر رفتار کم است. در واقع، اگر مردم تصور نکنند که باقی‌مانده‌ی دود سیگار بر لباس، مبل یا وسایل خانه خطرناک است، انگیزه‌ای برای ترک یا پرهیز از آن نخواهند داشت.
نتیجه: آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی درباره خطرات پنهان دود دست‌سوم می‌تواند رفتارهای سالم‌تری ایجاد کند.
۲. نگرانی و اضطراب والدین
والدینی که سیگار می‌کشند یا قبلاً سیگاری بوده‌اند، پس از شنیدن درباره دود دست‌سوم ممکن است دچار اضطراب یا احساس گناه شوند—به‌ویژه اگر کودک خردسال در خانه دارند. این نگرانی گاهی به وسواس پاکیزگی یا فشار روانی در روابط خانوادگی تبدیل می‌شود.
نتیجه: مداخلات روان‌شناختی برای کاهش احساس گناه بدون نادیده گرفتن خطر، اهمیت دارند.
۳. نقش ناهماهنگی شناختی (Cognitive Dissonance)
افرادی که سیگار می‌کشند ولی از خطرات آن برای دیگران آگاهند، ممکن است دچار ناهماهنگی شناختی شوند یعنی بین باورهایشان (سیگار برای دیگران خطر دارد) و رفتارشان (ادامه‌ی مصرف) تناقض وجود دارد. برای کاهش این فشار روانی، ممکن است خود را توجیه کنند:
«بویش رفته، پس خطری نداره.»
«من که جلو بچه‌ها نمی‌کشم!»
«بعدش هوا رو تهویه کردم.»
نتیجه: این مکانیسم‌های دفاعی ممکن است مانع ترک یا تغییر رفتار شوند.
۴. تأثیر اجتماعی و اعتماد
در مکان‌های عمومی یا خانه‌های اجاره‌ای، وقتی کسی متوجه باقی‌مانده‌ی بوی سیگار یا نشانه‌های دود دست‌سوم می‌شود، ممکن است احساس بی‌اعتمادی یا فریب‌خوردگی داشته باشد، مثلاً:
«گفتن قبلاً کسی اینجا سیگار نکشیده!»
«ماشین رو تمیز کرده بودن، ولی حالا بوش دراومده.»
این موارد می‌تواند باعث استرس اجتماعی، شکایت یا حتی درگیری شود.
۵. تجربه بوی سیگار و حافظه‌ی احساسی
از دید روانشناسی، بوی سیگار می‌تواند خاطرات یا احساسات ناخوشایند گذشته را فعال کند. بوی مانده و ناخوشایند می‌تواند باعث تحریک حس نفرت، استرس، تهوع یا خاطرات منفی شودحتی اگر فرد سیگاری نباشد.
جمع‌بندی:
از منظر روانشناسی، دود دست سوم نه‌فقط یک تهدید فیزیکی، بلکه یک پدیده‌ی پیچیده با ابعاد شناختی، هیجانی و اجتماعی است. برای مقابله‌ی مؤثر با آن، فقط اطلاع‌رسانی پزشکی کافی نیست؛ بلکه باید بر آموزش، آگاهی‌سازی، تغییر نگرش‌ها و کاهش مقاومت‌های روانی نیز تمرکز کرد.
برای ورود به صفحه اینستاگرام کلیک کنید.تمام مطالب سایت اختصاصی و توسط تحریریه خط سلامت تولید شده است، استفاده با ذکر منبع و لینک دهی بلامانع است
