پژوهشی میان‌رشته‌ای در دنیای ژنتیک و عصب‌روان‌شناسی نشان داده است که ژن‌های ایمنی، تنها نگهبان بدن در برابر عوامل بیماری‌زا نیستند؛ بلکه در توسعه ساختارهای مغزی، عملکرد شناختی و مقاومت روانی در طول زندگی نیز نقش کلیدی دارند. آیا این کشف می‌تواند درک ما از سلامت روان و پیری مغز را متحول کند؟
به گزارش خط سلامت مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد گونه‌های پستاندار با طول عمر بالا و مغزهای بزرگ، نسخه‌های بیشتری از ژن‌های مرتبط با ایمنی را در ژنوم خود دارند. کارشناسان حدس می‌زنند که این ژن‌ها ممکن است در افزایش طول عمر نقش داشته باشند.
مطالعه‌ای که در ۲۹ آوریل در ژورنال Scientific Reports منتشر شد، ژنوم ۴۶ گونه پستاندار از جمله انسان را مقایسه کرده و نشان داد که خانواده‌ای از ژن‌های ایمنی ممکن است هم به داشتن مغزهای بزرگ‌تر و هم طول عمر بیشتر مرتبط باشند.
رابطه مغز بزرگ، ایمنی قوی و عمر طولانی
عمر هر موجود زنده تا حدی به ژن‌هایش بستگی دارد، اما دانشمندان هنوز همه ژن‌هایی که روی طول عمر اثر می‌گذارند را شناسایی نکرده‌اند. بسیاری از پستانداران با طول عمر بالا، مغزهای بزرگ‌تری دارند، و این باعث شده پژوهشگران تصور کنند که شاید ژن‌هایی که باعث افزایش عمر می‌شوند، در رشد مغز نیز نقش داشته باشند.
در این مطالعه، محققان بیش از ۴۱۰۰ خانواده ژنی را در ۴۶ گونه پستاندار مختلف، از جمله بابون، گربه و سگ بررسی کردند. برخی از گونه‌ها ژنوم‌های باکیفیت‌تری نسبت به دیگران دارند. به همین دلیل، محققان فقط گونه‌هایی را انتخاب کردند که حداقل ۸۰ درصد ژنوم آن‌ها به‌طور کامل توالی‌یابی شده بود.
خانواده‌های ژنی و تکثیر ژن‌ها
وقتی سلولی DNA خود را کپی می‌کند و تقسیم می‌شود، ممکن است اشتباهی رخ دهد و یک ژن به‌طور تکراری در نقطه‌ای جدید از ژنوم کپی شود؛ این فرآیند را «تکثیر ژن» می‌نامند. با گذر زمان، این نسخه‌های تکراری ممکن است جهش‌هایی پیدا کنند و عملکردهای جدیدی به‌دست آورند. نتیجه می‌تواند ایجاد خانواده‌ای بزرگ از ژن‌های مشابه اما دارای کارکردهای متفاوت باشد مانند خانواده ژن‌های بتا-گلوبین که در ساخت هموگلوبین (مولکول حمل‌کننده اکسیژن در خون) نقش دارند.
محققان می‌خواستند بدانند آیا چنین خانواده‌های ژنی که از طریق تکثیر گسترش یافته‌اند، در طول عمر موجودات نقشی دارند یا خیر. آن‌ها دریافتند که خانواده‌های ژنی مربوط به ترمیم DNA و التهاب، در پستانداران کوتاه‌عمر کوچک‌ترند، اما در گونه‌های طولانی‌عمر با تکثیر ژن رشد یافته‌اند.
نقش ژن‌های ایمنی در طول عمر
به گفته ماریا چیکینا، زیست‌شناس محاسباتی دانشگاه پیتسبورگ، ژن‌های ایمنی ممکن است با حذف زودهنگام سلول‌های سرطانی یا مقابله مؤثرتر با عفونت‌ها، به افزایش طول عمر کمک کنند. برخی از این ژن‌ها، مانند ژن‌هایی که پروتئین اینترلوکین-۶ را کد می‌کنند، می‌توانند تولید آنتی‌بادی‌ها را تحریک کرده و در حفظ سلامت بافت‌ها از طریق پاکسازی سلول‌های مرده نقش داشته باشند.
جالب این‌جاست که بسیاری از ژن‌های ایمنی در رشد مغز نیز نقش دارند. بنابراین، ممکن است همین ژن‌ها هم به داشتن مغزهای بزرگ‌تر و هم عمر طولانی‌تر کمک کنند. به گفته آراکسی اوروتیا، ژنتیک‌دان دانشگاه ملی مکزیک، بیشتر ژن‌هایی که در این مطالعه با طول عمر مرتبط بودند، همچنین با اندازه بزرگ‌تر مغز نیز ارتباط داشتند.
انسان و ژن‌های طول عمر
پژوهش‌های قبلی نشان داده‌اند که برخی از افراد صدساله دارای واریانت‌های ژنی خاصی هستند که ممکن است در عمر طولانی آن‌ها نقش داشته باشد. حال این مطالعه جدید مشخص کرده است که بسیاری از این ژن‌ها متعلق به خانواده‌های ژنی تکثیرشده هستند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که ممکن است بتوان با بررسی این ژن‌ها، مکانیسم‌های ژنتیکی کنترل‌کننده طول عمر در انسان را بهتر فهمید.
آیا این ژن‌ها باعث عمر طولانی می‌شوند؟
هرچند ارتباطی بین تکثیر ژن‌های ایمنی و طول عمر مشاهده شده، اما مشخص نیست که این رابطه، علت و معلولی است یا صرفاً همبستگی دارد. چیکینا پیشنهاد داده است که برای بررسی این موضوع، باید آزمایش‌هایی روی گونه‌های غیر پستاندار مانند پرندگان انجام شود تا مشخص شود که آیا این رابطه در شاخه‌های دیگر درخت تکاملی هم وجود دارد یا نه.
او همچنین روشی تجربی برای بررسی این موضوع پیشنهاد داد: «اگر ژن جدیدی در گونه‌های با عمر بالا ظاهر شده، می‌توان آن را به موش منتقل کرد و مشاهده کرد چه تغییری در عمرش رخ می‌دهد.»
اگر پژوهش‌های آینده بتوانند نشان دهند که این ژن‌ها مستقیماً بر طول عمر اثر دارند، شاید روزی دانشمندان بتوانند از این اطلاعات برای توسعه داروهای ضد پیری یا پیش‌بینی حداکثر طول عمر یک فرد بر اساس ژن‌هایش استفاده کنند.
چند بُعد روانشناختی مهم این پژوهش:
۱. پیوند میان اندازه مغز و عملکردهای شناختی
از دیدگاه روانشناسی شناختی، اندازه مغز با توانایی‌های ذهنی چون حافظه، یادگیری، حل مسئله، برنامه‌ریزی و خودآگاهی مرتبط دانسته می‌شود. اگر ژن‌های ایمنی در توسعه مغز نقش دارند، ممکن است این ژن‌ها در شکل‌گیری عملکردهای شناختی پیچیده‌تر مانند:
تفکر انتزاعی
توانایی تنظیم هیجان
خودتنظیمی رفتاری
و حتی همدلی و نظریه ذهن (Theory of Mind)
نقشی داشته باشند. در این صورت، این ژن‌ها می‌توانند غیرمستقیم بر ویژگی‌های روانشناختی فرد نیز اثرگذار باشند.
۲. پیوند ژنتیک ایمنی و سلامت روان
سیستم ایمنی و سلامت روان بیش از آنچه تصور می‌شود به هم مرتبط‌اند. تحقیقات نشان داده‌اند التهاب مزمن با اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، و حتی اسکیزوفرنی در ارتباط است. بنابراین:
اگر گونه‌ای دارای نسخه‌های بیشتری از ژن‌های ایمنی است و این ژن‌ها در تنظیم بهتر پاسخ‌های التهابی نقش دارند،
ممکن است چنین گونه‌ای در برابر اختلالات روانی ناشی از التهاب، مقاوم‌تر باشد.
در مورد انسان‌ها نیز این موضوع می‌تواند توضیح دهد چرا برخی افراد در طول عمر کمتر دچار اختلالات روانی می‌شوند یا مقاومت روانی بالاتری دارند.
۳. نقش ژن‌های ایمنی در رشد مغز و مراحل تکاملی روان
در دوران رشد، به‌ویژه در دوران جنینی و اوایل کودکی، ژن‌های مرتبط با ایمنی ممکن است در تمایز سلول‌های عصبی، شکل‌گیری سیناپس‌ها و شبکه‌های مغزی مؤثر باشند. این فرآیندها اساس:
رشد هیجانی
رشد شناختی
و رشد اجتماعی
را شکل می‌دهند. اختلال در عملکرد این ژن‌ها می‌تواند زمینه‌ساز اختلالاتی نظیر اوتیسم یا ADHD باشد.
۴. پیری و بهزیستی روانی
اگر ژن‌های خاصی در طول عمر افراد نقش دارند، ممکن است این ژن‌ها نه‌تنها با سلامت جسمی، بلکه با پیری موفق (successful aging) نیز مرتبط باشند. به عبارتی:
افرادی که این ژن‌ها را دارند، ممکن است:
در دوران سالمندی دچار زوال شناختی نشوند،
خلق‌و‌خو و سلامت روان پایدار‌تری داشته باشند،
و کیفیت زندگی بهتری را تجربه کنند.
نتیجه‌گیری روانشناختی
این پژوهش از دیدگاه روانشناسی اهمیت فراوانی دارد زیرا:
نشان می‌دهد ژن‌هایی که ابتدا تصور می‌شد تنها برای سیستم ایمنی مهم‌اند، نقش‌هایی چندگانه در رشد، شناخت، و رفتار ایفا می‌کنند.
به درک عمیق‌تری از منشأ ژنتیکی برخی از ویژگی‌های روانشناختی و تفاوت‌های فردی کمک می‌کند.
و در نهایت، می‌تواند راه را برای رویکردهای جدید درمانی برای اختلالات روانی و شناختی در پیری هموار کند.
برای ورود به صفحه اینستاگرام کلیک کنید.تمام مطالب سایت اختصاصی و توسط تحریریه خط سلامت تولید شده است، استفاده با ذکر منبع و لینک دهی بلامانع است
