تستوسترون فراتر از یک هورمون فیزیکی است؛ تأثیر عمیقی روی روان، خلق‌وخو و انگیزه ما دارد. اما آیا مصرف مکمل‌های تستوسترون واقعاً می‌تواند مشکلات روانی و کمبود انرژی را حل کند؟ در این مطلب با نگاهی روانشناختی، اثرات مثبت و منفی این مکمل‌ها را از زاویه ذهن و احساس بررسی می‌کنیم.
به گزارش خط سلامت مکمل‌های تستوسترون اغلب به‌عنوان راهی آسان برای افزایش سطح تستوسترون، تقویت میل جنسی، بهبود عملکرد جنسی و کمک به عضله‌سازی تبلیغ می‌شوند. این ادعاها ممکن است چشمگیر به نظر برسند، اما در بسیاری از موارد، شواهد علمی کافی برای پشتیبانی از آن‌ها وجود ندارد.
پس واقعاً مکمل‌های تستوسترون مؤثر هستند؟ و اگر چنین است، کدام‌یک از آن‌ها بیشترین اثربخشی را دارند؟
تستوسترون هورمون اصلی جنسی مردانه است که مسئول ایجاد ویژگی‌هایی مانند موی صورت و صدای بم‌تر است. اما فراتر از این‌ها نیز اهمیت دارد.
دکتر شان پاتل می‌گوید:تستسترون برای عملکردهای مختلف بدن اهمیت دارد. علائم کاهش تستوسترون می‌تواند شامل افسردگی، مه‌آلودگی مغز، کاهش تعداد اسپرم و کاهش میل جنسی باشد. بنابراین حفظ سطح سالم تستوسترون برای سلامت کلی بسیار مهم است.
چه عواملی باعث کاهش سطح تستوسترون می‌شوند؟
سطح تستوسترون در طول روز نوسان دارد، صبح‌ها به اوج می‌رسد و در ادامه روز کاهش می‌یابد. با افزایش سن نیز کاهش تستوسترون طبیعی است. طبق مقاله‌ای در نشریه Sports Medicine، پس از ۴۰ سالگی، سطح تستوسترون سالانه ۱ تا ۳ درصد کاهش می‌یابد.
عوامل دیگر شامل:
آسیب یا سرطان بیضه
دیابت نوع ۲
چاقی
اختلالات ژنتیکی مانند سندرم کلاین‌فلتر
اختلالات غده هیپوفیز
بیماری‌های تیروئید
HIV
بیماری‌های التهابی (مثل سارکوئیدوز یا سل)
شیمی‌درمانی و درمان‌های سرطان
داروهای مخدر (اوپیوئیدها)
تغذیه نیز نقش مهمی دارد. کمبود روی، منیزیم، ویتامین D و پلی‌فنول‌ها می‌تواند در تنظیم تستوسترون اختلال ایجاد کند. همچنین سوءمصرف الکل و استرس مزمن هم از دیگر عوامل کاهش‌دهنده هستند.
مکمل‌های تستوسترون چیست؟
درمان جایگزین تستوسترون (TRT):
این روش شامل تزریق، استفاده از پچ پوستی یا قرص‌های حاوی تستوسترون مصنوعی است. ولی برای افرادی با سرطان پروستات، مشکلات انعقاد خون یا بیماری قلبی شدید توصیه نمی‌شود.
مکمل‌های تقویت‌کننده تستوسترون:
برای کسانی که امکان استفاده از TRT را ندارند یا در میان ورزشکاران کاربرد دارد. این مکمل‌ها شامل موادی مانند آندروستندیون، DHEA، اسید D-آسپارتیک، عصاره‌های گیاهی و مواد مغذی هستند.
مواد رایج در این مکمل‌ها:
Tribulus terrestris
Eurycoma longifolia (لانگ‌جک)
روی
ال-آرژنین
علف شاخی بز
یوهمبین
آیا مکمل‌های تستوسترون مؤثرند؟
درمان جایگزین تستوسترون (TRT):
طبق مقاله‌ای در Therapeutics and Clinical Risk Management، TRT در بهبود میل جنسی، عملکرد جنسی، تراکم استخوان، توده عضلانی، خلق‌وخو، شناخت، کیفیت زندگی و بیماری‌های قلبی مؤثر است. همچنین در درمان افسردگی و چاقی نقش دارد.
مکمل‌های تقویت‌کننده:
با وجود تبلیغات زیاد، شواهد علمی محکمی برای اثربخشی این مکمل‌ها وجود ندارد. دکتر پاتل می‌گوید:هیچ مکملی خارج از داروهای تجویزی به‌طور قطعی ایمن و مؤثر شناخته نشده است.
برخی ترکیبات ممکن است مؤثر باشند، اما تأثیر آن‌ها به فرد، دوز و مدت مصرف بستگی دارد:
آندروستندیون: استروئیدی ضعیف اما مؤثر با عوارض جانبی بالا که فقط با نسخه پزشک در دسترس است.
DHEA: ممکن است در زنان مؤثرتر باشد تا مردان. برای اثربخشی، بیش از ۵۰ میلی‌گرم نیاز است.
Tribulus terrestris: تنها در ترکیب با سایر مواد ممکن است مؤثر باشد.
گیاهان و ادویه‌ها: شنبلیله، آشواگاندا، جینسنگ قرمز آسیایی، فورسکوهلی، زنجبیل پژوهش‌های اولیه امیدوارکننده‌اند، اما شواهد کافی ندارند.
ویتامین‌ها و مواد معدنی:
روی: در افراد دارای کمبود ممکن است مفید باشد، اما برای کسانی که به‌اندازه کافی دریافت می‌کنند، تأثیری ندارد.
ویتامین D: ارتباط با سلامت بیضه‌ها دارد، اما تأثیری مستقیم بر تستوسترون هنوز اثبات نشده است.
آیا مکمل‌های تستوسترون عوارض دارند؟
درمان جایگزین تستوسترون (TRT):
عوارض جانبی شامل:
آکنه
ریزش مو
سردرد
پرخاشگری
کاهش اسپرم
اختلال نعوظ
فشار خون بالا
بزرگی پروستات
آسیب به کبد
دکتر حسین عبد، داروساز ، می‌گوید:«اگر TRT را برای پیری طبیعی (و نه بیماری) استفاده کنید، احتمال عوارض بیشتر است. این درمان می‌تواند خطر سرطان پروستات را افزایش دهد.»
مکمل‌های تقویت‌کننده:
مصرف بیش از حد آن‌ها می‌تواند باعث بالا رفتن بیش از حد سطح تستوسترون و عوارض ذکرشده شود. همچنین:
بسیاری از آن‌ها توسط FDA یا MHRA نظارت نمی‌شوند.
برخی حاوی «پروهورمون‌ها» هستند که بدن را فریب می‌دهند و تولید طبیعی تستوسترون را کاهش می‌دهند.
آیا می‌توان سطح تستوسترون را به‌طور طبیعی افزایش داد؟
بله. تغذیه مناسب، ورزش، خواب کافی، کاهش استرس و ترک الکل از راه‌های طبیعی و مؤثر برای حفظ سطح نرمال تستوسترون هستند.
بررسی روانشناختی استفاده از مکمل‌های تستوسترون
۱. ارتباط تستوسترون و روانشناسی:
تستوسترون نه‌تنها هورمون جنسی و فیزیکی مردانه است بلکه نقش مهمی در رفتارهای روانی و عاطفی دارد. مطالعات نشان می‌دهند که تستوسترون می‌تواند روی موارد زیر تأثیر بگذارد:
خلق‌وخو: سطح مناسب تستوسترون می‌تواند باعث بهبود خلق، کاهش افسردگی و افزایش حس اعتمادبه‌نفس شود.
پرخاشگری: افزایش غیرطبیعی تستوسترون ممکن است باعث تحریک‌پذیری و پرخاشگری شود.
انگیزش و رقابت: این هورمون در رفتارهای رقابتی و انگیزه‌های پیشرفت نقش دارد.
۲. تاثیر روانشناختی کمبود تستوسترون:
افرادی که سطح تستوسترون‌شان پایین است ممکن است با مشکلات زیر دست‌وپنجه نرم کنند:
کاهش اعتمادبه‌نفس و احساس مردانگی
افسردگی و اضطراب
کاهش انرژی و انگیزه
مشکلات در روابط اجتماعی و جنسی
این وضعیت می‌تواند چرخه معیوبی ایجاد کند که در آن کاهش تستوسترون باعث بروز مشکلات روانی شده و این مشکلات خود بر سطح هورمون تأثیر می‌گذارند.
۳. نقش توقعات و اثر پلاسیبو:
وقتی افراد مکمل‌های تستوسترون مصرف می‌کنند، ممکن است انتظار داشته باشند که عملکرد جنسی، انرژی یا خلق‌شان به سرعت بهتر شود. این انتظار می‌تواند باعث اثر پلاسیبو شود؛ یعنی بهبود روانی صرفاً به دلیل باور فرد به کارآمد بودن مکمل.
اما این بهبود ممکن است موقتی باشد و در صورت عدم تغییر واقعی سطح تستوسترون، احساس ناامیدی و کاهش انگیزه نیز ممکن است رخ دهد.
۴. وابستگی روانی به مکمل‌ها:
افرادی که به دنبال راه‌حل سریع برای مشکلات روانی مانند افسردگی یا کمبود انگیزه هستند، ممکن است وابستگی روانی به مصرف مکمل‌ها پیدا کنند. این وابستگی می‌تواند مانع از جستجوی درمان‌های جامع‌تر روانشناختی و رفتاری شود، مثل روان‌درمانی یا تغییر سبک زندگی.
۵. پیامدهای اجتماعی و روانی استفاده نادرست:
مصرف خودسرانه مکمل‌ها، بدون مشاوره پزشکی و روانشناسی، می‌تواند عوارض روانی داشته باشد؛ از جمله:
اضطراب ناشی از نگرانی درباره عوارض جانبی
کاهش توانایی مقابله با استرس‌های واقعی زندگی، چون فرد منتظر بهبود سریع از طریق مکمل است
مشکلات هویتی در صورت بروز تغییرات ناخوشایند در رفتار یا ظاهر
۶. جایگزین‌های روانشناختی برای بهبود سطح تستوسترون:
روش‌های روانشناسی مثل کاهش استرس از طریق مدیتیشن، درمان شناختی-رفتاری برای بهبود افسردگی و افزایش فعالیت بدنی منظم می‌توانند هم به بهبود خلق و هم به تنظیم هورمون‌ها کمک کنند. این روش‌ها پایدارتر و کم‌خطرتر از مصرف مکمل‌ها هستند.
جمع‌بندی روانشناسی
مصرف مکمل‌های تستوسترون ممکن است به‌طور موقت احساس بهتری در فرد ایجاد کند، اما بدون توجه به عوامل روانی و اجتماعی ریشه‌ای مشکلات، این راهکار نمی‌تواند جامع و پایدار باشد. برای سلامت روانی و جسمی بهتر است همزمان با درمان پزشکی، حمایت روانشناختی و تغییرات سبک زندگی نیز در نظر گرفته شود.
برای ورود به صفحه اینستاگرام کلیک کنید.
تمام مطالب سایت اختصاصی و توسط تحریریه خط سلامت تولید شده است، استفاده با ذکر منبع و لینک دهی بلامانع است
