بحران آب دیگر یک چالش آینده نیست، بلکه واقعیتی است که هم اکنون جهان را تهدید می کند. اما پاسخ این بحران شاید نه در سدسازی های عظیم، بلکه در ذهن انسان نهفته باشد. پژوهش های جدید دانشگاه ساری نشان می دهد که با استفاده از روانشناسی رفتار، می توان مردم را به تغییر عادت های مصرفی شان ترغیب کرد. از تایمرهای هوشمند دوش گرفته تا آزمایشگاه های زنده ی ردیابی مصرف، علم در حال بازتعریف شیوه ی مدیریت منابع آب است.
به گزارش خط سلامت افزایش دمای جهانی، رشد جمعیت و فشار فزاینده بر منابع آب شیرین باعث شده است بسیاری از کشورها، از جمله بریتانیا، با کمبود آب روبه رو شوند. پیش بینی ها نشان می دهد که اگر روند فعلی ادامه یابد، انگلستان تا سال ۲۰۵۵ با کمبودی حدود ۵ میلیارد لیتر آب در روز مواجه خواهد شد. در واکنش به این خطر، دولت بریتانیا پروژه هایی مانند ساخت مخازن جدید را برای تقویت منابع در دستور کار قرار داده است. با این حال، بخش بزرگی از کمبود پیش بینی شده باید از طریق کاهش مصرف روزانه آب جبران شود.
عادت های ناآگاهانه مصرف آب
بخش زیادی از مصرف آب در زندگی روزمره به شکل خودکار انجام می شود؛ مانند دوش گرفتن، مسواک زدن، شستن ظروف و آشپزی. این رفتارها آن قدر تکراری و بی زحمت هستند که اغلب متوجه میزان مصرف نمی شویم. بررسی ها نشان می دهد ۹۴ درصد از بزرگسالان بریتانیا مقدار واقعی مصرف آب خود را کمتر از حد تصور کرده اند. در حالی که برخی تصور می کنند مصرف روزانه خانوار آن ها کمتر از ۲۰ لیتر است، واقعیت این است که میانگین مصرف روزانه هر فرد در انگلستان و ولز بین ۱۳۵ تا ۱۵۰ لیتر است. این فاصله ی زیاد بین تصور و واقعیت، ضرورت بازنگری در عادت های روزمره را نشان می دهد؛ هدف دولت نیز رساندن مصرف به ۱۱۰ لیتر در روز برای هر فرد است.
مدل COM-B و درک بهتر رفتارهای مصرف آب
پژوهشگران دانشگاه ساری برای بررسی و اصلاح عادات مصرف آب از مدل COM-B استفاده کرده اند؛ مدلی که سه مانع اصلی برای تغییر رفتار را مشخص می کند:
توانایی: بسیاری از افراد نمی دانند چگونه می توانند بدون سختی، در فعالیت های روزانه آب کمتری مصرف کنند.
فرصت: انجام کارها به شکل خودکار باعث می شود فرصت های ساده برای صرفه جویی از دست برود؛ مانند خاموش کردن دوش هنگام کف کردن یا استفاده از آب باقی مانده لیوان ها برای آبیاری گیاهان.
انگیزه: در مواقع بحران مانند خشکسالی، مردم انگیزه کافی برای صرفه جویی پیدا می کنند، اما در شرایط عادی نشانه هایی که ذهن را به مصرف کمتر هدایت کند، وجود ندارد.
پژوهش های جدید درباره عادت ها نشان داده است که ایجاد آگاهی نسبت به رفتارهای خودکار می تواند افراد را به یافتن راه حل های عملی برای کاهش مصرف سوق دهد.
تأثیر تایمرهای هوشمند دوش بر مصرف آب
یکی از ابزارهای کارآمد در اصلاح رفتارهای مصرفی، تایمرهای هوشمند دوش هستند که بر اساس گرما، رطوبت، صدا و حرکت فعال می شوند و زمان دوش گرفتن را به صورت لحظه ای نمایش می دهند. آزمایش این دستگاه ها در شش مرکز اقامتی نشان داد که تنها نمایش زمان باعث شد مدت دوش گرفتن به طور میانگین ۲۶ درصد کاهش یابد. این کاهش برای یک دوش پنج دقیقه ای با جریان هشت لیتر در دقیقه، صرفه جویی حدود ۱۰ لیتر آب در هر نوبت را در پی دارد.
این یافته اهمیت ویژه ای دارد، چون شرکت کنندگان گردشگران بودند و انگیزه مالی برای صرفه جویی نداشتند. این نشان می دهد که بالا بردن آگاهی لحظه ای به خودی خود می تواند رفتار را تغییر دهد. علاوه بر این، جنبه ی چالشی و بازی گونه ی این تایمرها ممکن است افراد را تشویق کرده باشد تا «رکورد» قبلی خود را بهبود دهند و کمتر از قبل زیر دوش بمانند.
آزمایشگاه زنده دانشگاه ساری و نقش فناوری در کاهش مصرف آب
پژوهشگران دانشگاه ساری با ایجاد «آزمایشگاه زنده» در خوابگاه های دانشجویی، شرایطی فراهم کرده اند تا رفتار مصرف آب در زندگی واقعی و در زمان استفاده رصد شود. در این فضا حسگرهایی نصب شده اند که جریان آب در روشویی ها، نوع استفاده از آب، رفتارهای بهداشتی، نشت احتمالی و حتی میزان انتشار کربن مرتبط با مصرف آب را اندازه گیری می کنند.
این حسگرها در اتاق هایی نصب شده اند که معمولاً تنها یک فرد از آن استفاده می کند. بنابراین داده ها دقت بیشتری دارند و امکان بررسی رفتار مصرفی هر فرد در طول زمان وجود دارد. پژوهشگران همچنین بررسی می کنند که آیا عوامل ساختاری مانند فشار آب اتاق ها بر مصرف تأثیر می گذارند یا خیر. ثبت رفتارهای روزمره، بدون ایجاد مزاحمت برای کاربران، داده هایی بی سابقه درباره الگوهای مصرف فراهم کرده است و محیطی مناسب برای آزمایش روش های جدید کاهش مصرف ایجاد کرده است.
نقش صنعت آب و همکاری های گسترده برای کاهش مصرف
تأثیرگذاری این یافته ها تنها به رفتارهای فردی محدود نمی شود؛ بلکه برای ایجاد تغییر وسیع، صنعت آب باید از بینش های روان شناسی در طراحی سیاست ها و برنامه های خود استفاده کند. به همین منظور، پژوهشگران با بیش از ۱۰۰ متخصص از ۶۰ سازمان فعال در حوزه آب همکاری کردند تا نقشه ای جامع از نیازها و اولویت های بخش آب تهیه کنند. این نقشه مشخص کرد که صنعت آب خواهان شناسایی بهترین روش ها برای هدف گیری رفتارهای پرمصرف مانند دوش گرفتن، سیفون کشیدن یا تعمیر نشتی هاست. همچنین نیاز دارد که رویکردهای روان شناختی در ساختارهای مدیریتی، آموزشی و ارتباطی آن ادغام شود.
تأثیر رفتارهای کوچک بر آینده منابع آب
بحران جهانی آب، نیازمند اقدام فوری و ریشه ای است. استفاده از روان شناسی در کنار فناوری می تواند نقش مهمی در کاهش مصرف آب و اصلاح عادات روزمره داشته باشد. مداخلات ساده، مانند تایمرهای هوشمند دوش، نمونه هایی از تأثیر اقدامات کوچک هستند که می توانند تا حد زیادی مصرف را کاهش دهند. با گسترش این شیوه ها در خانه ها و محیط های عمومی، می توان امید داشت که مصرف آب به شکل چشمگیری کاهش یابد.
پژوهشگران همچنین در گام های بعدی قصد دارند انواع بازخوردها، پیام های هوشمند و محصولات جدید را آزمایش کنند تا افراد بتوانند بدون تغییر اساسی در سبک زندگی، رفتارهای مصرفی خود را اصلاح کنند. ایجاد این تغییرات کوچک و تکرار آن در میلیون ها خانه می تواند آینده منابع آب را تضمین کند و فشار بر سیستم های تأمین آب را کاهش دهد.
برای ورود به صفحه اینستاگرام کلیک کنید.تمام مطالب سایت اختصاصی و توسط تحریریه خط سلامت تولید شده است، استفاده با ذکر منبع و لینک دهی بلامانع است
